این نوع آزمونها دارای انواع فردی و گروهی هستند. آزمونهای استنفورد بينها و وکسلرا از معروفترین آزمون های هوش فردی است.

آزمون وکسلر:

آزمون وکسلر دارای قسمت های متفاوتی از جمله کودکان پیش دبستانی ها و مقیاس هوش بزرگسالان است. با استفاده از این آزمون می توان نمره های جداگانه هوش کلی، هوش کلامی و هوش عملی به دست آورد.

آزمونهای توانایی ذهنی:

آزمونهای توانایی ذهنی اوتیس لئون و آزمون کالیفرنیا در زمینه بلوغ دھنی از انواع آزمون های گروهی است (جورج و کریستیانی، ۱۳۸۱) که در دسترس روان شناسان قرار دارد. البته به منظور تشخیص آزمون های فردی از انواع گروهی معتبرتر بوده و میتوان توسط آنها اطلاعات بالینی را از عملکرد فرد در هنگام اجرا به دست آورد.

آزمون های پیشرفت تحصیلی :

از این آزمون ها به منظور اندازه گیری توانایی فعلی و تعیین میزان یادگیری استفاده می شود.

اهداف آموزش معیار اصلی این اندازه گیری است.

مشاورین مدارس از این آزمون ها استفاده بسیاری به عمل می آورند.

آزمون مهارتهای اساسی آیووا و آزمون پیشرفت گسترده از این نوع هستند.

معمولا مشاورین مدارس به منظور تعیین مشکلات یادگیری نتایج آزمون های پیشرفت را با نتایج آزمون های هوش افراد مقایسه می کنند.

آزمون های استعداد :

از این آزمون ها در سنجش توان بالقوه فرد در زمینه های خاص استفاده می شود.

بنابراین تاکید آنها بر سنجش میزان توانایی درونی و بالقوه است نه بررسی آن چه فراگرفته اند.

این آزمونها جهت تعیین پیش بینی موفقیت های آتی مناسب تر هستند.

آزمون تشخیص استعدادا (DAT) نمونه ای از این آزمون ها است.

پرسشنامه ها و آزمون های رغبت سنج:

آزمون های تشخیصی :

جهت تشخیص اختلالات خاص از جمله عقب ماندگی های ذهنی و هوشی و اختلالات یادگیری مورد استفاده قرار می گیرند.

آزمون طرح های دیداری حرکتی بندر گشتالت زبانی ایلینویز نمونه هایی از این مواردند که در تعیین ناتوانی ها و اختلالات یادگیری کاربرد دارند.

آزمون های شخصیت:

از این آزمون ها به منظور تعیین خصوصیات شخصی و تعیین وجود یا عدم وجود آسیب های روانی استفاده می شود.

این آزمون ها بیشتر به تجسس و تحقق در خصوص جنبه های غیر هوشی شخصیت یعنی جنبه های ارادی و عاطفی میپردازند (بوت، ۲۰۰۴).

اطلاعات به دست آمده از این آزمون ها بهتر است با استفاده از شیوه های دیگر همانند مصاحبه و مشاهده تکمیل شود .

پرسشنامه ها و آزمون های شخصیت:

به جای طرح سؤالاتی که به دانش عمومی یا مهارتهای فرد مرتبط باشد، حاوی سؤالاتی در خصوص خود فرد است و مراجع در طی اجرای آن باید یکی از موارد و توصیف هایی را که بیشتر با او هماهنگ است انتخاب کند.

نوع دیگر آنها از شخص میخواهد تا نظر خود را در قالب طبقات داده شده رتبه بندی کنند.

آزمون های شخصیت را می توان به دو دسته آزمون های تحلیلی یا عینی و آزمون های ترکیبی یا فرافکن تقسیم کرد.

آزمون های تحلیلی یا عینی:

آزمون های تحلیلی عناصر شخصیت را بر اساس قراردادی تجزیه می کنند و اطلاعاتی از ویژگی های هر عنصر به دست می دهند.

علت عینی دانستن این آزمون ها نوع سؤالات آن است.

در این آزمون ها در برابر هر سؤال پاسخ هایی در نظر گرفته شده و آزمودنی باید یکی از آنها را برگزیند.

در نهایت مجموع نمرات این آزمون ها تعیین کننده رفتار یا احساس او در موقعیت های معین است. اسکا پیرا، ۲۰۰۰).

بعضی از این آزمون ها فقط یک خصیصه را می سنجند.

اما بعضی دیگر همزمان چند خصیصه را مورد سنجش قرار میدهند.

به عنوان مثال پرسشنامه روانشناختی کالیفرنیا همزمان چند خصیصه مانند اجتماعی شدن، سلطه گری، کنترل شخصی، قدرت تحمل و انعطاف پذیری را بررسی کرده و ۱۸ نمره متفاوت به دست می دهد.

خوی سنج کلیفورد - زیبرمن، «پرسشنامه شانزده عامل شخصیتی کتل »، مقیاس ادوارد براون، برای تعیین رجحان های شخصیتی و شخصیت سنج چند وجهی مینه سوتا ( MMPI از مهم ترین انواع پرسشنامه های چند وجهی شخصیتی است.

در پرسشنامه شخصیتی مینه سوتا که از مشهورترین و پرمصرف ترین آزمون های شخصیتی به شمار می آید (جورج و کریستیانی، ۱۳۸۱)

پاسخ یک فرد با گروههای مختلفی از بیماران روانی مقایسه می شود و توسط آن میتوان دروغگویی، وانمود به بیماری ، حالت دفاعی ماهرانه، هیپوکندری، افسردگی، هیستری، انحراف جامعه ستیزی، نرینگی ۔ مادینگی، پارانویا، اسکیزوفرنی، برون گرایی و درون گرایی نمراتی به دست آورد.

آزمون های ترکیبی، فرافکن با ذهنی:

این آزمون ها فرد را به صورت یک کل واحد در نظر گرفته و سؤالات را در موقعیتی مبهم و ساخت نایافته طرح می کنند.

دستورالعمل های این آزمون ها کوتاه و کلی است و عموما در آنها از آزمودنی خواسته می شود ادراکات خود را به محرکات مبهم اسناد دهد.

از آنجا که ادراکات، اهداف و احساسات افراد یکی از راههای تعیین ویژگی های شخصیتی است، تحلیل پاسخ های مراجعین می تواند پرده از افکار درونی آنهای برداشته و صفات شخصیتی آنان را نمودار سازد.

آزمون تکه های جوهر رورشاح، تصاویر اندریافت موضوع موریلا، نقاشی آدمک ( گودیناف ترسیم خانه و انواع آزمون های تکمیل جملات، تداعی کلمات و بازی با عروسک ها از این نوع هستند.

نمره گذاری و تفسیر این آزمون ها دشوارتر از آزمونهای عینی است.

اما به سبب اطلاعات ارزشمندی که به دست می دهند مورد توجه هستند.

مقیاس درجه بندی : یکی دیگر از ابزارهای شناخت مقیاس های درجه بندی است.

از این مقیاسها بیشتر در تعیین احساسات، درجه بندی، افکار و کارایی استفاده می شود.

در این شیوه از مراجع یا مراجعین خواسته می شود قضاوتهای خود را درباره حدود و میزان خصوصیات متغیرها و موضوعات مطرح شده تعیین کنند.

خطای تمایل مرکزی یعنی تمایل پاسخ دهندگان به انتخاب گزینه هایی که در مرکز بوده و حد متوسط را نشان میدهند و خطای هاله ای که در طی آن فرد بر اساس پندارها، تصورات و اعتقادات فعلی خود که ارتباط مستقیمی با متغیر ندارد نظر می دهد از جمله خطاهای رایج در این شیوه است .

در تهیه مقیاس های درجه بندی باید نکات زیر را مورد توجه قرار داد

 تعیین ویژگی های مورد سنجش با دقت، روشنی و بدون ابهام به گونه ای که افراد متفاوت برداشت های یکسانی از کلمات و عبارات نداشته باشند.